Gdzie i kiedy po raz pierwszy odkryto szczątki neandertalczyka
Za pierwsze nowożytne odkrycie szczątków neandertalczyka powszechnie uważa się to z połowy sierpnia 1856 roku, dokonane przypadkiem, około 13 kilometrów na wschód od Düsseldorfu, podczas wysadzania skał w kamieniołomie położonym nad rzeką Düssel, będącą dopływem Renu. Jej około kilometrowy, przechodzący tu przez wyjątkowo strome zbocza odcinek nazywano wcześnej Skałą (niem. Das Gestein), a później Neandertalem. Tu też, począwszy od XVI wieku, pozyskiwano wapień – w wieku XIX już na skalę przemysłową, co z czasem znacznie zmieniło ukształtowanie terenu. Nieco mylący może być jednak fakt, że choć ostatecznie nie udało się w opisywanym miejscu pozyskać kompletnego szkieletu Człowieka neandertalskiego (Łacińskie Homo neanderthalensis; niemieckie Der Neanderthaler, a po roku 1901 Der Neandertaler), nazwa taka została wymieniona w pewnym fachowym czasopiśmie już w osiem lat po wydarzeniu, a tak zwanemu holotypowi, czyli okazowi, na podstawie którego wyróżnia się nowo odkryty gatunek, przypisano tu naukową nazwę znaleziska: Neandertal 1.
Przeanalizowanie wcześniejszych odkryć
Niemniej nie było to pierwsze nowożytne odkrycie skamieniałych szczątków neandertalczyka. Za takie uznaje się bowiem to dokonane przez holendersko-belgijskiego paleontologa Filipa-Karola Szmerlinga (Philippe-Charles Schmerling), który w roku 1829 znalazł w pewnej jaskini w Belgii górny fragment czaszki kilkuletniego dziecka neandertalskiego (Engis 2), co opisał cztery lata później w literaturze fachowej, nie rozpoznając jednak prawdziwej wagi tego wydarzenia. Dopiero w roku 1936 świat nauki zorientował się co do rangi tego odkrycia, choć na ewentualną zmianę nazwy było już wtedy za późno. Dalej, w roku 1848, światło dzienne ujrzała skamieniała czaszka (Gibraltar 1) znaleziona na północnej stronie Ściany Gibraltarskiej. Pierwsze prawie kompletne szkielety Homo neanderthalensis odkryto zaś w roku 1866, w innej jaskini w Belgii (Spy 3).
Tak więc pierwszy raz – w historii nowożytnej – odkryto szczątki neandertalczyka w Belgii, w roku 1829.
Sprawa umowna
Oczywiście wydaje się rozsądne przyjąć, że również przed rokiem 1829 dochodziło do tego typu odkryć. Niemniej, nie będąc właściwie rozpoznane i w związku z tym nie przedstawiając dla odkrywcy żadnej wartości, pozostały one niezauważone dla naukowców. Wspominanie o ludziach, miejscach i datach tak zwanych „pierwszych znalezisk” ma więc w tym kontekście charakter umowny. Zabieg ten pozwala na określenie punktów odniesienia, w postaci łatwych do objęcia umysłem wydarzeń na osi czasu. Dociekliwy badacz zawsze jednak będzie mógł puścić wodzę fantazji i porozmyślać o dziejach dawnych w rozszerzonej formie.
- Informacje czerpałem z książki Jerzego Constabla (Georg Constable) pod tytułem Die Frühzeit des Menschen: Die Neandertaler, TLI, Amsterdam 1980, s.9-10 oraz artykułów w niemieckojęzycznym Internecie.
- Na zdjęciu tytułowym Krahuletz Museum w Eggenburgu, w Dolnej Austrii, gdzie w jednej z gablot wystawiono czaszkę neandertalczyka oraz przypisywane tym ludziom narzędzia kamienne.
- Nazwa neandertalczyk pochodzi od Neandertalu w Nadrenii Północnej-Westfalii, czyli odcinka doliny rzeki Düssel, pomiędzy miastami Erkrath i Mettmann, którym przechadzał się w poszukiwaniu natchnienia kalwiński kompozytor Joachim Neander (1650-1680). Jego nazwisko, w połączeniu z końcówką Tal (po niemiecku dolina), zastąpiło używane jeszcze do początków XIX wieku zwyczajowe nazwy Skała (Das Gestein) i Psie Urwisko (Das Hundsklipp). W rzeczywistości jest jednak ono formą zgrecyzowaną, co odpowiadało zapewne ówczesnemu trendowi. Pierwotnie brzmiało ono Neumann, co zabawnym zbiegiem okoliczności znaczy “Nowy człowiek”.