Okup za Ryszarda Lwie Serce

Przykłady wspominanej w literaturze popularnonaukowej ilości srebra, jakie zapłacono za uwolnenie Ryszarda Lwie Serce.

Noc z 21 na 22 grudnia 1192 roku, kiedy w związku z wydarzeniami pod Akką doszło pod Wiedniem do pojmania króla Anglii, otworzyła nowy rozdział historii Austrii. Jej książe, Leopold V Babenberg, mógł zadecydować teraz o losie władcy o wyjątkowej sławie i ogromnych wpływach, a czuł się przy tym tak pewnie, że w styczniu następnego roku rozpoczął rozmowy z cesarzem rzymskim Henrykiem VI Hohenstaufem co do sposobu wykorzystania zaistniałej sytuacji na korzyść Niemiec, obstając jednak twardo przy swoich racjach i na razie zatrzymując więźnia u siebie. Stawką był spodziewany okup za Ryszarda Lwie Serce, którym mieli się podzielić.

Pobyt króla Anglii w więzieniu

Pierwszym miejscem pobytu Ryszarda po jego pojmaniu, nie licząc zapewne kilku dni w Wiedniu, stał się zamek Dürnstein, położony nad Dunajem w regionie Wachau, niedaleko dolnoaustriackiego miasta Krems, a stanowiący wtedy siedzibę Hadmara II. von Kuenringa, ważnego urzędnika i zaufanego Leopolda.

Król już od początku swego uwięzienia cieszył się sporą miarą swobody i okazywano mu stosowny szacunek [1]. Nie tylko nie poddawano go torturom, ale dbano wręcz o jego komfort, dostarczając dobrego jadła, serwując doskonałe wina, z których do dziś słynie Wachau, oraz organizując zabawy i inne atrakcje, aby tak ważny osadzony nie doznał uszczerbku na ciele i umyśle. Dürnstein zatrzymało w ten sposób Ryszarda przez zimę.

Wiosną 1193 roku więzień został przewieziony na zachód Świętego Cesarstwa Rzymskiego, do Spiry (niem. Speyer) leżącej nad Renem w Nadrenii-Palatynacie. Tam też, w wyniku wytoczonego mu procesu mającego usprawiedliwić aresztowanie, Ryszard Lwie Serce ukorzył się przed cesarzem oraz przyjął warunki co do okupu. Po kilku dniach jego drugim dłuższym miejscem pobytu stał się należący do Henryka VI na czas pełnienia przez niego urzędu cesarza zamek Trifels (niem. Reichsburg Trifels), położony w tej samej krainie, niecałe pięćdziesiąt kilometrów na zachód. Prawdopodobnie to właśnie tam król doczekał uwolnienia, które nastąpiło 4 lutego 1194 roku, a więc nieco po 13 miesiącach uwięzienia.

Okup za Ryszarda Lwie Serce

Ustalona kwota wykupu obejmowała zobowiązanie dostarczenia określonej ilości srebra, innych dóbr w postaci ludzi i sprzętu oraz przekazania cesarzowi pewnych ważnych zakładników na poczet zabezpieczenia wypłaty w przypadku uwolnienia przed wpłaceniem całości zobowiązania. Największą uwagę już od początku przykuwała jednak główna część okupu – „góra” srebra. Czytelnik, który do dyspozycji ma jedynie literaturę popularnonaukową, może jednak czuć się zdezorientowany pozornymi lub rzeczywistymi rozbieżnościami co do wartości kruszcu. Podaję się ją mianowicie zarówną w historycznej jednostce masy (potocznie wagi) – Marce kolońskiej (niem. Kölner Mark), która z nazwy kojarzy się raczej z dawnymi niemieckimi monetami, oraz w kilogramach lub tonach, co z kolei brzmi już całkiem współcześnie i daje pewne wyobrażenie o ilości tego metalu. Dla przykładu mowa jest o:

• 100.000 srebrnych Marek kolońskich (do podziału pomiędzy Leopolda V i Henryka VI), czyli „ok. 25 tonach srebra, lub jedynie 11.690 kg” [2];
• 100.000 sztuk srebra okupu, jaki miała zapłacić Anglia, ale dodatkowych 50.000 zaproponowanych przez króla Francji Filipa II, żeby tylko jego adwersarz – Ryszard Lwie Serce – posiedział w więzieniu rok dłużej (!) [3];
• 100.000 srebrnych Marek, czyli około 23 tonach srebra [4];
• 30.000 Talarów kolońskich, czyli ok. 10 tonach srebra [5];
• 50.000 sztuk srebra [6].

Jeśli przyjąć kwotę 100.000 Marek kolońskich liczonych zgodnie z ich wagą ok. 234 gramów, okup za Ryszarda Lwie Serce wyniósł ok. 23,4 ton srebra. Kruszec zebrany w Anglii przez matkę króla, Eleonorę Akwitańską, przekazano w postaci, w jakiej go pozyskano, to znaczy bez bicia z nich monet niemieckich: jako różne monety, kielichy, misy, biżuterię i inne przedmioty z czystego srebra. Różnice w podawanej ilości Marek mogą też wynikać z punktu widzenia podziału okupu pomiędzy cesarza i księcia. Wydaje się, że Leopold otrzymał 30.000 lub 50.000, które następnie umiejętnie spożytkował.

Na co Lepopold V wydał pieniądze z okupu

Książe Austrii nie tylko znacznie wzbogacił się na królu Anglii, ale też wydał otrzymany okup na wzmocnienie swojego panowania poprzez dokonanie następujących inwestycji:

• Na dotychczasowej adaptacji starych obwarowań z czasów rzymskiego obozu Vindobnona wzniósł długi na 4,5 kilometra [7] mur miejski okalający Wiedeń (niem. Ringmauer), który jako koncepcja budowli obronnej przetrwał do połowy XIX wieku;
• sfinansował założenie miasta Wiener Neustadt, ok. 60 km na południe, oraz przeniósł mennicę z Krems do Wiednia [8] a także
• odnowił umocnienia miast Enns i Heinburg oraz zaczął bić nowe srebrne monety – tzw. wiedeńskie Fenigi (niem. Wiener Pfennig) [9]. Leopold V mianował mincerzem nowo powstałej mennicy niejakiego Schlomo lub Slomo – pierwszego Żyda w Wiedniu wspomnianego w źródłach pisanych imiennie. Specjalista ten mieszkał w okolicy dzisiejszej ulicy Seitenstettengasse [10].

Historia rywalizacji księcia Austrii, Leopolda V Babenberga, z królem Anglii, Ryszardem Lwie Serce, która w tak dramatycznych okolicznościach rozpoczęła się podczas oblężenia Akki w Królestwie Jerozolimskim a skończyła z chwilą wypuszczenia więźnia z niewoli w Świętym Cesarstwie Rzymskim jest powszechnie postrzegana jako przygoda romatycznego rycerza, która zakończyła się szczęśliwie. Pewne jej aspekty – na przykład komiczne okolicznści pojmania króla pieczącego kurczaki w podwiedeńskiej knajpie, czy też jego twórczość artystyczna w postaci pieśni i recytacji – wydają się rzeczywiście pasować do takiego obrazu. Z drugiej strony zarówno krucjaty, jak i w tym kontekście rywalizacja pomiędzy samymi władcami europejskimi oznaczała dla niezliczonych rzesz ludzkich cierpienie i śmierć.

Niniejsza mini-seria trzech artykułów miała na celu przybliżenie czytelnikom wydarzeń, które nie tylko odbiły się szerokim echem w Europie, ale też miały ogromny wpływ na rozwój Austrii, z akcentem na Wiedeń. Dziś można odbyć spacer ulicami tego miasta, poszukując samemu miejsc i obiektów związanych z historią średniowiecza. Kto wie, co jeszcze uda się odkryć podczas zwiedzania…

1. [↑] Tablica informacyjna w ruinach zamku informuje o tzw. rycerskim areszcie (niem. ritterliche Haft).
2. [↑] Ackerl, Isabella; Kleindel, Walter. Die Chronik Österreichs. Wien: Chronik Verlag im Bertelsmann Lexikon Verlag GmbH, 1994. S. 99.
3. [↑] Reston, James Jr. Trzecia krucjata. Ryszard Lwie Serce i Saladyn. Kraków: Astra, 2020. 398.
4. [↑] Sinfonie aus Silber, Gold, Platin und Leidenschaft. Broszura informacyjna Mennicy przy Austriackim Banku Narodowym. S. 10.
5. [↑] Sachslehner, Johannes. Wien Stadtgeschichte Kompakt. Wien: Pichler Verlag, 1998. S. 44.
6. [↑] Anwander, Berndt. Unterirdisches Wien: Ein Führer in den Untergrund Wiens. Die Katakomben, der Dritte Mann und vieles mehr. Wien: Falter Verlag, 2000. S. 137.
7. [↑] Tamże, s. 137.
8. [↑] Sachslehner, Johannes. Wien Stadtgeschichte Kompakt. Wien: Pichler Verlag, 1998. S. 44.
9. [↑] Sinfonie aus Silber, Gold, Platin und Leidenschaft. Broszura informacyjna Mennicy przy Austriackim Banku Narodowym. S. 10.
10. [↑] Brandstätter, Christian. Stadtchronik Wien: 2000 Jahre in Daten, Dokumenten und Bildern. Wien: Verlag Christian Brandstätter, 1986. S. 73.